ঋগ্বেদ ১০/১৯১/৪

 ऋषि: - संवननः देवता - संज्ञानम् छन्दः - निचृदनुष्टुप् स्वरः - गान्धारः

সমানী ব আকুতিঃ সমানা হৃদয়ানি বঃ। 

সমানমস্তু বো মনো যথা বঃ সুসহাসতি ॥ ঋ০ ১০।১৯১।৪

পদার্থঃ- (বঃ আকুতি ) তোমাদের লক্ষ্য (সমানী ) সমান হউক (বিঃ হৃদয়ানি) তোমাদের হৃদয় ( সমানঃ ) সমান হউক ( বঃ মনঃ ) তোমাদের মন (সমানং অস্তু) সমান হউক (যথা) যাহাতে (বঃ) তোমাদের (সহ-স-অসতি) শক্তি উত্তম হয়। ঋগ্বেদ ১০।১৯১৷৪

বঙ্গানুবাদঃ—তোমাদের সকলের লক্ষ্য সমান হউক, তোমাদের হৃদয় সমান হউক, তোমাদের মন সমান হউক ৷ এই ভাবে তোমাদের সকলের শক্তি বৃদ্ধিপ্রাপ্ত হউক।

स्वर सहित पद पाठ

स॒मा॒नी । वः॒ । आऽकू॑तिः । स॒मा॒ना । हृद॑यानि । वः॒ । स॒मा॒नम् । अ॒स्तु॒ । वः॒ । मनः॑ । यथा॑ । वः॒ । सुऽस॑ह । अस॑ति ॥

स्वर रहित पद पाठ

समानी । वः । आऽकूतिः । समाना । हृदयानि । वः । समानम् । अस्तु । वः । मनः । यथा । वः । सुऽसह । असति ॥

स्वर रहित मन्त्र

समानी व आकूतिः समाना हृदयानि वः । समानमस्तु वो मनो यथा व: सुसहासति ॥

पदार्थ -
(वः) हे मनुष्यो ! तुम्हारी (आकूतिः) अहम्भावना (समानी) समान हो (वः-हृदयानि) तुम्हारे हृदय-सङ्कल्पित वृत्त (समाना) समान हों (वः-मनः) तुम्हारा मन (समानम्-अस्तु) समान हो, कदाचित् एक दूसरे के प्रति वैमनस्य न हो (वः) तुम्हारा (यथा) जैसे भी हो (सुसह-असति) अच्छा सहयोग हो सके, वैसा वर्तें ॥

भावार्थ - मनुष्यों की अहम्मन्यता एक जैसी हो, हृदय में संकल्पित व्यवहार एक जैसे हों, मन समान होना चाहिये, यह परस्पर सहयोग में आवश्यक है, मनुष्यों का परस्पर सहयोग में रहना ही मानवता है, यह जानना चाहिए ॥ स्वामी ब्रह्ममुनि परिव्राजक